کد مطلب:211191 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:130
وصف دنیا از زبان امام صادق
برای آنكه دنیا را با حدود آن یعنی نفس و تمایلات آن را محدود كند تا نظام اجتماع و نظام نوع برقرار بماند و در تماس منافع و تمایلات نفسانی نزاع و زد و خوردی بین مردم نشود امام صادق علیه السلام می فرماید:
ان مثل الدنیا كمثل ماءالبحر كلها شرب منه العطشان ازداد عطشه حتی یقتله [1] .
فرموده مثل دنیا چون آب دریاست كه تشنه در كنار آن می رسد اگر به مقدار احتیاج بنوشد عطش او فرونشیند و اگر بیشتر از نیاز بیاشامد هلاك می گردد.
چقدر خوب تشبیهی است كه فرموده آب با آنكه سرمایه حیات و زندگی است اگر به قدر نیاز مورد استفاده قرار گیرد نعمت و راحت آورد دو بیش از حد آن نقمت و مشقت انگیزد
طرب افسرده كند دل چه زد حد درگذرد
آب حیوان بكشد نیز چون از سرگذرد
فرمود مثل الحریص علی الدنیا مثل دودة القز كلما ازدادت من القزعلی نفسها
[ صفحه 400]
لفا كان ابعد لها من الخروج حتی تموت غما [2] .
یعنی كسانی كه در دنیا حرص و ولع و آز و زیاد روی دارند و در اعمال شهوات و تمایلات نفسانی بیش از حد نیاز مبالغه می كنند مانند آن كرم ابریشمی است كه در اطراف خود آن قدر می تند تا در آن میان بمیرد و الحق دنیا خواهان و دنیا طلبان آن قدر غرق همین حرص و آز و شهوت می شوند تا وقتی كه اجل گریبان آنها را گرفت كه دیگر راهی جز هلاكت ندارند
باز فرمود ان مثل الدنیا مثل الحیة مسها لین و فی جوفها السم القاتل یحذرها الرجل العاقل و یهوی الیها الفتیان بایدیهم.
یعنی مثل دنیا چون مار خوش خط و خالی است كه صورتش زیبا و فریبنده و درونش سم كشنده ای است مرد عاقل و خردمند از آن پرهیز می كند ولی كودكان نابخرد و جوانان ناآزموده است با دست خود با آن بازی می كنند غافل از اینكه بینش خود نوش آنها را محو نماید
بنابراین تعریف و توصیف و تشریح كه امام صادق علیه السلام فرموده دنیا یعنی نفس و جهالت و نابخردی و آخرت یعنی عقل و علم و تجربه و زهد و ورع از منزل موقتی زود گذر دنیاست كه آمیخته به آلام و اسقام و آفات و نكبات و غرور و فریب و سراب است كودكان را می فریبد ولی عاقلان از شرور آن رهائی می یابند.
می فرماید ان هذه الدنیا و ان امتعت بهجتها و غرت بزبرجها فان آخرها لا یعدو ان یكون كاخر الربیع الذی یروق بخضرته ثم یهیج عند انتهاء مدته و علی من نصح لنفسه و عرف ما علیه وله ان ینظر الیها نظر من عقل عن ربه جل وعلا و حذر سوء منقلبه فان هذه الدنیا صدعت قوما فارقوها اسرع ما كانوا الیها و اكثر ما اعتیاطا بها طرفتهم آجالهم بیاتا و هم نائمون اوضحی و هم یلعبون فكیف اخرجوا عنها و الی ما صاروا بعدها اعقبتهم الا لم و اورثتهم الندم و جرعتهم مرالمذاق و غصصتهم بكأس الفراق فیاویح من رضی عنها اوا قرعینا اما رای مصرع آبائه و من سلف من اعدائه و اولیائه اطول بها حیرة و اقبح كرة و اخسر بها صفقة و اكبر بها ترحة اذا عاین المغرور بها اجله و قطع باالامانی عمله - و لیعمل علی انه اعطی اطول الاعمار و امدها و بلغ فیها جمیع الآمال هل قصاراه الاالهرم وغایته الا الوخم نسأل الله لنا ولك عملا صالحا بطاعته و مآبا الی رحمته ونزوعا عن معصیته
[ صفحه 401]
و بصیرة فی حقه فانها ذلك له ویه [3] .
می فرماید این دنیا كه شماها از آن بهره مند می شوید و به متاع و زرق و برق آن مغرور می گردید مثل آن چون ماه ربیع و اول بهار كه سبز و خرم و فرح انگیز است و آخر فصل آن زرد و بی ارزش می شود این درس برای پند و اندرز گرفتن است كه عاقل از گذشت روزگار و فصول تكوینی عالم وجود عبرت گیرد و ببیند چگونه قوافل خویشان و اقوام مانند سلاسل نباتات می آیند و سرسبز می شوند و عمر خود را طی كرده زرد و بی ارزش شده و محو و نابود می گردند و شگفت آور این است كه می بیند و باز به خواب خرگوشی فرورفته اند روز به بازی و شب به خواب غفلت هستند.
این مردم غافل چگونه از دنیا می روند در حالی كه هم آغوش آلام و پشیمانی و تلخكامی هستند آنها در مردن شیشه وصالشان به سنگ فراق می كشند وای بر آنها كه مطلوب آنها از دستشان می رود - دنیاداران به طرف مصرع و قیود پدرانشان رهسپار می گردند دوستان و دشمنان آنها كه بیشتر عمر كرده اند بیشتر به حیرت و خسران فرورفته اند - می میرد در حالی كه آروزهای دراز آنها قطع می شود و عمر طولانی آنها بی نتیجه می ماند و كمتر از عمر كوتاه اثر می بخشد فرمود از خداوند می خواهم كه به شما و ما توفیق عمل صالح عنایت فرماید و ابواب رحمت خود را بگشاید و درهای معصیت را ببندد و بصیرت بینائی در كار عنایت فرماید
فرمود كم من طالب للدنیا لم یدركها و یدرك لها قد فارقها فلا یشغلنك طلبها عن عملك و التمسها من معطیها و مالكها فكم من حریص علی الدنیا قد صرعته و اشتغل بما ادرك منها عن طلب اخرته حتی فنی عمره و ادركه اجله [4] .
یعنی چه بسیار از كسانی دنبال دنیا رفتند كمتر موفق شدند و یا از دنیا بهره مند شدند كه توانستند از آن صرف نظر كنند - ای مردم طلب دنیا شما را از صالح باز ندارد تا چه اندازه.
بر در ارباب بی مروت دنیا
چند نشینی كه خواجه كی به در آید
برای مال و ملك و متاع دنیا این همه حرص و آز جز محروم ماندن از كمال نتیجه ای ندارد و آدمی را از طلب آخرت دور می دارد تا آنجا كه عمرش فانی شود و مرگ گریبانش را بگیرد.
[ صفحه 402]
فرمود: ما الدنیا و ما عسی ان تكون هل الدنیا الا اكل اكلته او ثوب لبسته او مركب ركبة ان المؤمنین لم یطمئنوا فی الدنیا و لم یأمنوا قدوم الاخره دار الدنیا دار زوال و دارالاخره دار قرار اهل الدنیا اهل غفلة ان اهل التقوی اخف اهل الدنیا مؤنة و اكثرهم معونه ان نسیت ذكروك و ان ذكروك اعلموك فانزل الدنیا كمنزل نزلته فارتحلت عنه او كمال اصبته فی منامك فاستیقظت و لیس یدرك شئی منه فكم من حریص علی امر قد شقی به حین اتاه و كم من تارك لا مرقد سعد به حین اتاه [5] .
دنیا نیست جز لقمه ای كه می خوری و لباسی كه می پوشی و مركبی كه سوار می شوی اینها دنیاست مومن مطمئن به دنیا نیست و ایمن از ورود به آخرت هم نیستند - زیرا باید از این دنیا به آخرت زاد و توشه ی برد - دنیا خانه فانی - و آخرت خانه باقی است اینجا زوال پذیر است و آنجا قرارانگیز.
اهل دنیا اهل غفلتند و اهل آخرت اهل پارسائی و زهدند - پرهیزكاران دنیا كم خرج تر و سبكبارترند و بیشتر آنها یار و مددكارند - اگر تو فراموش كنی به یادت می آورند - و اگر به یاد داشته باشی تعلیمت می دهند مثل دنیا چون عطسه ای است یا مسافری است كه می آید و می رود یا خوابی است كه می بینی و چون بیدار می شوی چیزی در دست نداری - چه بسیار حریصان به دنیا كه تهی دست ماندند و چه بسیار تاركین دنیا كه سعادتمند گردیدند - چه بهتر كه آدم عاقل دنیا را به همان مقدار كه هست برای آخرت و از راه طریقیت استفاده كند.
ان مثل الدنیا كمثل ماءالبحر كلها شرب منه العطشان ازداد عطشه حتی یقتله [1] .
فرموده مثل دنیا چون آب دریاست كه تشنه در كنار آن می رسد اگر به مقدار احتیاج بنوشد عطش او فرونشیند و اگر بیشتر از نیاز بیاشامد هلاك می گردد.
چقدر خوب تشبیهی است كه فرموده آب با آنكه سرمایه حیات و زندگی است اگر به قدر نیاز مورد استفاده قرار گیرد نعمت و راحت آورد دو بیش از حد آن نقمت و مشقت انگیزد
طرب افسرده كند دل چه زد حد درگذرد
آب حیوان بكشد نیز چون از سرگذرد
فرمود مثل الحریص علی الدنیا مثل دودة القز كلما ازدادت من القزعلی نفسها
[ صفحه 400]
لفا كان ابعد لها من الخروج حتی تموت غما [2] .
یعنی كسانی كه در دنیا حرص و ولع و آز و زیاد روی دارند و در اعمال شهوات و تمایلات نفسانی بیش از حد نیاز مبالغه می كنند مانند آن كرم ابریشمی است كه در اطراف خود آن قدر می تند تا در آن میان بمیرد و الحق دنیا خواهان و دنیا طلبان آن قدر غرق همین حرص و آز و شهوت می شوند تا وقتی كه اجل گریبان آنها را گرفت كه دیگر راهی جز هلاكت ندارند
باز فرمود ان مثل الدنیا مثل الحیة مسها لین و فی جوفها السم القاتل یحذرها الرجل العاقل و یهوی الیها الفتیان بایدیهم.
یعنی مثل دنیا چون مار خوش خط و خالی است كه صورتش زیبا و فریبنده و درونش سم كشنده ای است مرد عاقل و خردمند از آن پرهیز می كند ولی كودكان نابخرد و جوانان ناآزموده است با دست خود با آن بازی می كنند غافل از اینكه بینش خود نوش آنها را محو نماید
بنابراین تعریف و توصیف و تشریح كه امام صادق علیه السلام فرموده دنیا یعنی نفس و جهالت و نابخردی و آخرت یعنی عقل و علم و تجربه و زهد و ورع از منزل موقتی زود گذر دنیاست كه آمیخته به آلام و اسقام و آفات و نكبات و غرور و فریب و سراب است كودكان را می فریبد ولی عاقلان از شرور آن رهائی می یابند.
می فرماید ان هذه الدنیا و ان امتعت بهجتها و غرت بزبرجها فان آخرها لا یعدو ان یكون كاخر الربیع الذی یروق بخضرته ثم یهیج عند انتهاء مدته و علی من نصح لنفسه و عرف ما علیه وله ان ینظر الیها نظر من عقل عن ربه جل وعلا و حذر سوء منقلبه فان هذه الدنیا صدعت قوما فارقوها اسرع ما كانوا الیها و اكثر ما اعتیاطا بها طرفتهم آجالهم بیاتا و هم نائمون اوضحی و هم یلعبون فكیف اخرجوا عنها و الی ما صاروا بعدها اعقبتهم الا لم و اورثتهم الندم و جرعتهم مرالمذاق و غصصتهم بكأس الفراق فیاویح من رضی عنها اوا قرعینا اما رای مصرع آبائه و من سلف من اعدائه و اولیائه اطول بها حیرة و اقبح كرة و اخسر بها صفقة و اكبر بها ترحة اذا عاین المغرور بها اجله و قطع باالامانی عمله - و لیعمل علی انه اعطی اطول الاعمار و امدها و بلغ فیها جمیع الآمال هل قصاراه الاالهرم وغایته الا الوخم نسأل الله لنا ولك عملا صالحا بطاعته و مآبا الی رحمته ونزوعا عن معصیته
[ صفحه 401]
و بصیرة فی حقه فانها ذلك له ویه [3] .
می فرماید این دنیا كه شماها از آن بهره مند می شوید و به متاع و زرق و برق آن مغرور می گردید مثل آن چون ماه ربیع و اول بهار كه سبز و خرم و فرح انگیز است و آخر فصل آن زرد و بی ارزش می شود این درس برای پند و اندرز گرفتن است كه عاقل از گذشت روزگار و فصول تكوینی عالم وجود عبرت گیرد و ببیند چگونه قوافل خویشان و اقوام مانند سلاسل نباتات می آیند و سرسبز می شوند و عمر خود را طی كرده زرد و بی ارزش شده و محو و نابود می گردند و شگفت آور این است كه می بیند و باز به خواب خرگوشی فرورفته اند روز به بازی و شب به خواب غفلت هستند.
این مردم غافل چگونه از دنیا می روند در حالی كه هم آغوش آلام و پشیمانی و تلخكامی هستند آنها در مردن شیشه وصالشان به سنگ فراق می كشند وای بر آنها كه مطلوب آنها از دستشان می رود - دنیاداران به طرف مصرع و قیود پدرانشان رهسپار می گردند دوستان و دشمنان آنها كه بیشتر عمر كرده اند بیشتر به حیرت و خسران فرورفته اند - می میرد در حالی كه آروزهای دراز آنها قطع می شود و عمر طولانی آنها بی نتیجه می ماند و كمتر از عمر كوتاه اثر می بخشد فرمود از خداوند می خواهم كه به شما و ما توفیق عمل صالح عنایت فرماید و ابواب رحمت خود را بگشاید و درهای معصیت را ببندد و بصیرت بینائی در كار عنایت فرماید
فرمود كم من طالب للدنیا لم یدركها و یدرك لها قد فارقها فلا یشغلنك طلبها عن عملك و التمسها من معطیها و مالكها فكم من حریص علی الدنیا قد صرعته و اشتغل بما ادرك منها عن طلب اخرته حتی فنی عمره و ادركه اجله [4] .
یعنی چه بسیار از كسانی دنبال دنیا رفتند كمتر موفق شدند و یا از دنیا بهره مند شدند كه توانستند از آن صرف نظر كنند - ای مردم طلب دنیا شما را از صالح باز ندارد تا چه اندازه.
بر در ارباب بی مروت دنیا
چند نشینی كه خواجه كی به در آید
برای مال و ملك و متاع دنیا این همه حرص و آز جز محروم ماندن از كمال نتیجه ای ندارد و آدمی را از طلب آخرت دور می دارد تا آنجا كه عمرش فانی شود و مرگ گریبانش را بگیرد.
[ صفحه 402]
فرمود: ما الدنیا و ما عسی ان تكون هل الدنیا الا اكل اكلته او ثوب لبسته او مركب ركبة ان المؤمنین لم یطمئنوا فی الدنیا و لم یأمنوا قدوم الاخره دار الدنیا دار زوال و دارالاخره دار قرار اهل الدنیا اهل غفلة ان اهل التقوی اخف اهل الدنیا مؤنة و اكثرهم معونه ان نسیت ذكروك و ان ذكروك اعلموك فانزل الدنیا كمنزل نزلته فارتحلت عنه او كمال اصبته فی منامك فاستیقظت و لیس یدرك شئی منه فكم من حریص علی امر قد شقی به حین اتاه و كم من تارك لا مرقد سعد به حین اتاه [5] .
دنیا نیست جز لقمه ای كه می خوری و لباسی كه می پوشی و مركبی كه سوار می شوی اینها دنیاست مومن مطمئن به دنیا نیست و ایمن از ورود به آخرت هم نیستند - زیرا باید از این دنیا به آخرت زاد و توشه ی برد - دنیا خانه فانی - و آخرت خانه باقی است اینجا زوال پذیر است و آنجا قرارانگیز.
اهل دنیا اهل غفلتند و اهل آخرت اهل پارسائی و زهدند - پرهیزكاران دنیا كم خرج تر و سبكبارترند و بیشتر آنها یار و مددكارند - اگر تو فراموش كنی به یادت می آورند - و اگر به یاد داشته باشی تعلیمت می دهند مثل دنیا چون عطسه ای است یا مسافری است كه می آید و می رود یا خوابی است كه می بینی و چون بیدار می شوی چیزی در دست نداری - چه بسیار حریصان به دنیا كه تهی دست ماندند و چه بسیار تاركین دنیا كه سعادتمند گردیدند - چه بهتر كه آدم عاقل دنیا را به همان مقدار كه هست برای آخرت و از راه طریقیت استفاده كند.
[1] كتاب كافي كليني باب ذم الدنيا و الزهد فيها.
[2] كتاب الزهد شيخ حسين بن سعيد بن حماد مهران به نقل الامام الصادق مظفر ص 22.
[3] نقل از كتاب منهج الدعوات در باب ادعيه امام صادق به نقل الامام الصادق علامه و مظفر ص 24.
[4] نقل از كتاب منهج الدعوات در باب ادعيه امام صادق به نقل الامام الصادق علامه و مظفر ص 24.
[5] تحف العقول ص.